Bipolar Bozukluğu Olan Çocuk ve Ergenlerde Bilişsel Davranışçı Terapi

Bipolar bozukluk ve benzeri duygudurum bozuklukları olan çocuk ve ergenler sinirlilik, öfke atakları, aşırı sevinç veya üzüntü, dikkat dağınıklığı, büyüklenme, uykuya ihtiyacın azalması ve yargılamada bozulma gibi aşırı ve kronik duygudurum düzensizliği, dalgalanmaları yaşarlar. Yetişkinlerin aksine, bipolar bozukluğu olan gençler hızlı döngülü uzun epizodlar ve karma duygudurum (depresyon ve mani/hipomani belirtilerinin bir arada görülmesi) gösterme eğilimindedirler. Beklendiği gibi çocuklukta bipolar bozukluk belirtilerinin kronikleşmesi ve ciddiyeti ağır psikososyal bozulmalara neden olur. Özellikle, bipolar bozukluğu olan gençler akademik performans düşüklüğü, okulda yıkıcı davranışlar; sınırlı akran ilişkisi, düşük sosyal beceriler gösterirler ve aile içinde artmış stres ve gerilim gözlemlenir.
Çocukluk çağında görülen bipolar bozukluk için Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) yöntemleri, karmaşık semptomların ve ilgili sosyal, akademik ve ailevi zorlukların ele alınması için ilaç tedavisine ek olarak geliştirilmiştir. Var olan tedavi yaklaşımları BDT’nin hangi metotlarına önem verildiği ve öncelendiği konusunda farklı özellikler gösterse de, çeşitli terapi bileşenleri pediatrik bipolar bozukluğun çekirdek alanlarını hedef alır. Birincil bileşen hastalığın belirtilerinin, ortaya çıkış sebeplerinin ve kronikliğinin aileye anlatıldığı psikoeğitim yöntemidir.
Tedavide duyguların tanınması ve isimlendirilmesi, patlayıcı, yıkıcı, negatif ve kolay sinirlenebilen duygudurumla başa çıkma becerileri, duygudurumun kişinin kendisi tarafından izlenmesi de dahil olmak üzere duygulanım düzenleyici stratejiler geliştirilmesi üzerinde durulur. Buna ek olarak, gençlerin ve ebeveynlerinin negatif düşünce kalıplarını azaltmak için bilişsel yeniden yapılandırma teknikleri (örneğin, olayları olumlayarak yeniden çerçeveleme, düşüncelerini değiştirmek ve zor durumlarda pozitif kendi kendine konuşma vs.) kullanılabilir. Çocukluktaki bipolar bozukluktaki yaygın öfke epizodlarına özgü davranışsal yönetim stratejilerinden ebeveyn eğitimi, ailelerin bu duygusal “fırtına”ları engellemek ve bunlarla başa çıkmaya yardımcı olma amacındadır. Stratejiler basit ve öngörülebilir alışkanlıkların kurulmasını, değişikliklerin azaltılmasını, zamanlamanın ve epizodlar sırasında etkileşimlerin tonunun vurgulanmasını (örneğin, akut epizod sırasında çocuğun yatışmasına ve kendini frenlemesine yardımcı olmak ve davranışlar stabilize olduktan sonra iyi sonuçları pekiştirmek), ve olumlu pekiştirmenin kullanılmasını içerir. Gençler ve ebeveynleri aynı zamanda, kişilerarası ve ailesel çatışmaları hedef almanın yanı sıra hastalıkla baş etmek için kendi etkinliğini arttırmaya yönelik problem çözme becerileri eğitimine alınır. Benzer şekilde, sosyal beceri eğitiminde bipolar bozukluk ile ilişkili kişilerarası çatışmaları iyileştirmek için rol oynama çalışması, etkin dinleme ve iletişim becerileri, empati üzerinde durulur. Son olarak, anne-babalar hoş, rahatlatıcı faaliyetlere ve bipolar bozukluğu olan çocuklarının bakım ihtiyaçları ile başa çıkmaya yardımcı olmak için destek ağlarını kullanmaya teşvik edilir.
Psikoeğitim, iletişim becerileri eğitimi ve problem çözme eğitimi içeren ergenlere yönelik “aile odaklı tedavi”nin depresif belirtilere, epizod süresine ve iyileşmeye olumlu etkileri gösterilmiştir. Psikoeğitim aşamasında bipolar bozukluğun bulgu ve belirtileri, hassasiyet/stres modeli, tetikleyici yaşam olayları, ilaç uyumunun teşvik edilmesi, uyumlu aile çevresinin sağlanması, nüksün önlenme yolları üzerinde durulur. İletişim becerileri eğitimi kısmında aile, olumlu dışavurum, aktif dinleme, değişim için olumlu bildirimde bulunma, olumsuz duyguların ifadesi konularında yönlendirilir. Problem çözme eğitimi aşamasında ilaç uyumsuzluğu, sosyal, mesleki veya okul işlevselliğini sürdürme ve ilişki, ortak yaşam çatışmalarının çözümlenmesi konularına değinilir.
Çocuklukta bipolar bozukluk için bilişsel davranışçı tedavi modelleri, ilaç tedavisine eklendiğinde, gençler arasında umut verici sonuçlar göstermiştir. Çalışmalar, bireysel ve grup tabanlı “Çocuk ve aile odaklı BDT” yöntemlerinin gençlerde, iyiye giden bipolar bozukluk belirtileri ve psikososyal işlevselliğe yol açtığını göstermektedir.

Dr. Pavuluri “RAINBOW” anımsatıcısını kullanarak “Çocuk ve aile odaklı BDT” hedeflerini şöyle özetliyor:
R : “rutin” Günlük alışkanlık
A : “affect regulation” Duygulanım düzenlenmesi
I : “I can do it” Ben bunu yapabilirim
N : “No negative thoughts,live in the now” Olumsuz düşünceleri bırak, ŞİMDİ de yaşa
B : “Be a good friend,balanced life style for parents” Anne-babalara; iyi bir arkadaş ol,
dengeli yaşa
O : “Oh how can we solve it?” Bunu nasıl çözebiliriz? (işbirliği yaparak problem çözme)
W : “ways to get support” Destek alma yolları
“Gökkuşağı (“RAINBOW”) gibi duygudurumun güzel renklerini istiyoruz; fakat depresyonun aşırı mavisini ya da maninin aşırı kırmızısını değil.”

Kişilerarası ve Sosyal ritm terapisinde ise başta uyku olmak üzere günlük rutinlerin düzenlenmesine çalışılır ve değişikliğin fark edilmesini kolaylaştıracak takip çizelgelerinin kullanımını sağlar. Duygudurum ile yaşam olayları arasındaki bağlantı, bozulmuş sağlık sorunları, yas ve kişilerarası sorunlar üzerinde durulur. Akut dönemde yapılan bu terapi katılımcılarda günlük rutinlerin düzenlenmesi ile iki yıllık süre içindeki yinelemeyi azaltır.

Dr. İpek Kuşçu Özücer Doç. Dr. Sibel Çakır